Dit soort uitspraken doen de dieren in mijn nieuwste boek De krekel, het bos en de wereld, waarin zij nadenken en praten over alles wat er om hen heen gebeurt.

In honderd filosofische fabels wordt de wereld vermomd tot iets waar je over kunt praten met begrip, liefde en humor. Je zult de waarheid niet vinden in mijn fabels, die is onbereikbaar, maar wel een poging om dichterbij te komen.

Mijn fabels passen naadloos in een lange, literaire fabeltraditie, vanaf de Middeleeuwen (Van den vos Reynaerde) tot aan onze tijd (Toon Tellegen). Van oudsher werden fabels gebruikt om een morele boodschap over te brengen, of om kritiek te hebben op de heersende macht, maar ik stel in mijn werk filosofische kwesties aan de orde. Er wordt over nagedacht en gepraat op een naïeve en humoristische manier, zonder pretenties.

Dit heeft geresulteerd in honderd korte, filosofische fabels waarvan de betekenis het bezit zal zijn van de lezer in wiens hoofd zij, naar ik hoop, met een glimlach wordt geboren.

Tralies

‘Wat vind jij zelf,’ zei de mier tegen de schildpad, ‘wat vind jij zelf dan van jouw schild?’

De mier stond naast de schildpad commentaar te leveren op zijn schild en legde uit: ‘Want de uil zegt dat een schild super onhandig is bij het vliegen.’

De mier tikte tegen het schild om te horen of het hol was, liep eroverheen, liet zich er weer vanaf glijden en zei: ‘Doe dat schild toch weg en ga in een mierenhoop wonen, zoals iedereen.’

De schildpad slikte zijn hap gras door en zei: ‘Waarom zou ik?’

De mier antwoordde: ‘Een mierenhoop woont lekker en is een prima belegging. En als je een kamer over hebt, verhuur je die aan de pissebed. Doe ik ook.’

‘Maar mier,’ de schildpad klonk vermoeid, ‘een belegging vind ik niet belangrijk.’

‘Hoezo niet?’

‘En het bezitten van een mierenhoop is ook niet belangrijk, en een molshoop niet en mijn schild niet. Het is allemaal niet belangrijk. Het is alleen maar een decor.’

De schildpad sprak dat laatste woord met nadruk uit, want hij had er heel lang over nagedacht.

‘Een decor?’

De mier keek naar zijn eigen zwartleren jasje dat glom als een spiegel en toen weer naar het gedeukte schild van de schildpad vol met vlekken en zei: ‘Jouw decor is niet om aan te zien, schildpad.’

De schildpad zakte door zijn voorpoten en zuchtte: ‘Wanneer jij mijn schild niet mooi vindt, dan komt dat door jouw ogen.’

‘Hoezo? Mijn ogen zijn prima.’

‘Jouw ogen zijn de slaven van een onbegrepen leven, mier.’

De mier begon zijn zwarte jack te poetsen en vergat de wereld even. De schildpad keek er hoofdschuddend naar en legde uit: ‘En jouw oordelen over mijn schild, mier, en over mierenhopen, en over beleggingen en over alles in het bos, dat zijn tralies die jij om jezelf heen plaatst.’

De mier was nog bezig met het poetsen van zijn jack en knikte dat hij het allang best vond.

De schildpad keek er meewarig naar. ‘En jouw gewoontes zijn dat ook, mier, het zijn de gewoontes van datzelfde onbegrepen bestaan.’

De mier was klaar met poetsen, hoorde dat laatste en vroeg: ‘Zijn gewoontes dan soms ook tralies?’

De schildpad knikte en de mier keek om zich heen. ‘Maar ik zie geen tralies.’

‘Het zijn onzichtbare tralies, mier.’

‘Dan zou het kunnen,’ moest de mier toegeven, ‘maar wat is er dan achter die tralies, schildpad, waar ik niet bij kan komen? Kun jij daar wel bij?’

‘Nee,’ zei de schildpad, ‘ik kan ook niet verder lopen dan ik loop, en denken dan ik denk, en leven dan ik leef, dus voorbij mijn tralies kom ik niet.’

‘Schiet niet op, schildpad.’

De schildpad vond ook dat het niet opschoot.

De mier vervolgde: ‘Maar kan er niemand tussen die tralies door ontsnappen? De uil bijvoorbeeld, kan die er niet overheen vliegen, over die tralies heen?’

‘Nee, die ontsnapt zeker niet, die heeft overal een mening over.’

‘Die zet overal tralies neer, dus,’ begreep de mier nu en de schildpad knikte.

Het werd avond en de zon zakte weg achter de bomen en ze keken naar een wereld die tot rust kwam en ging slapen. Ze hoorden de uil in de verte roepen en de schildpad zag de eerste sterren aan de hemel flonkeren en zei: ‘Maar mier, over die tralies…’

‘Ja, schildpad.’

‘Jij wilde ontsnappen?’

‘Graag.’

‘Dan,’ en de schildpad tilde zijn poot vermoeid op, ‘dan moet je het uiterlijk van de wereld om jou heen ontkennen.’

‘Huh?’

‘Ja, negeren,’ zei de schildpad, ‘pas dan heeft het mysterie toegang tot jouw ziel.’

‘Ga ik doen, schildpad,’ zei de mier, die tegen de schildpad aan ging liggen en zijn ogen sloot. ‘Alles ontkennen, dat ga ik doen.’

Maar eerst ging de mier dromen over honingstengels en pruimenwijn en een nieuw zwartleren jasje dat hij in de uitverkoop had zien hangen.

Er was nog een lange weg te gaan.

Jan Bouwstra is schrijver, dichter en biochemicus. Hij studeerde Moleculaire Wetenschappen in Wageningen en promoveerde in Utrecht, waar zijn passie voor filosofie en fabels is ontstaan. Eerder verscheen bij Noorboek van zijn hand De brilslang, de boktor en de andere dieren.

Elke maand schrijft één van onze auteurs een column over het boek dat zij recent – of minder recent – geschreven hebben. De columns geven een voorproefje op het boek of vertellen een extra verhaal dat het boek niet gehaald heeft.

Nederblues
Cuby + Blizzards, Bintangs, Livin’ Blues, Brainbox, Oscar Benton Blues Band, Barrelhouse, Flavium, Magic Frankie
door Ben Maarleveld & Loek Dekker

1. Waarom moet je dit boek lezen?

Twee keer per jaar trekken grote aantallen trekvogels van hun broedgebieden naar hun overwinteringsgebieden en weer terug. Tijdens hun vliegreis (zowel overdag als in de nachts!) verbinden ze landen, continenten én ons, mensen. De vogels hebben ‘spreken’ tijdens de reis hun eigen taal (waaraan je de soort kunt herkennen – en belangrijker waarmee ze informatie met elkaar delen over route, tijdstip van vertrek, waar te fourageren). Twee keer per jaar kun je zelf dit machtige fenomeen waarnemen. Het Handboek Trekvogels leert je nog beter naar de vogels te kijken en te luisteren. Het is nu oktober: dus hup naar buiten en ga kijken en luisteren.

2. Wat is je favoriete passage/hoofdstuk uit het boek en waarom?

Ik vind het altijd ontroerend om te bedenken dat een boerenzwaluw van zo’n 15-20 gram hier ergens op het platteland broedt en om te overwinteren in een week helemaal naar Zuid-Afrika vliegt. Bij Cape Gris Nez in Frankrijk heb ik ooit staan kijken hoe vogels uit Engeland aangevlogen kwamen. Over zee zie je dan bijv. een Groene specht aan komen die dan doodmoe op de eerste graspol ploft. Wat een helden!

3. Welk(e) gelijksoortig(e) boek(en) zou je aanbevelen?

Zwaluwen van Gaast

Sinagote

Zakgids Kustvogels

Wondervogels

Knooppunt waddenzee

De kanoet

Wy wurde algeduerigen om de earen slein mei ambysjes. Ik sil jim in pear foarbylden fan dizze grif goed bedoelde loftspegelingen jaan.

As wy it ynearsten oer de amtlike boech goaie komme der de bekende rideltsjes boppedriuwen. Dit binne de hjoeddeistige stekwurden: bestjoerlike kwaliteit, ynterbestjoerlike gearwurking, klimaat, wetter, grien, lânskip, biodiversiteit, mobiliteit, berikberens, enerzjy, transysje, sirkulêre ekonomy en ynnovaasje.

De measte wurden yn boppesteand oersjoch binne iepen doarren. Elts himsels respektearjend bestjoer soe him dêr oer bekroadzje moatte. Eins net folle nijs ûnder de sinne.

Dan komme wy by de wat mear filosofyske ambysjes. Foar guon ek wol bekend as it geitewollensokken-oersjoch.

‘Wat wolle wy?’

‘Wêr moatte wy hinne?’

‘Hoe moat Fryslân der yn 2050 út sjen?’

As je yn it oantal liters kofje rekkenje dêr’t beide blokjes ambysje mei ta stân komme, soe de takomst fan Douwe Egberts net in tel yn gefaar wêze. Ik sil myn argewaasjes ditoangeande net iepenbier meitsje, want ik mei my mar fiif minuten deis ergerje fan myn frou. Dat helje ik tsjinwurdich maklik en dat is gjin goed nijs.

Mar eh… Misse jim ek wat? Ja, krekt. Kultuer, mar dan wat spesifiker. Even sjen wat der op de ynterwebs oer dat protsje ambysje stiet:

Cultuur & identiteit

Beschermen en promoten van de Friese taal en cultuur.

Investeren in erfgoed, musea en culturele evenementen.

Fryslân internationaal op de kaart zetten via cultuur en sport

Litte wy ris begjinne mei de lêste rigel:

It skûtsjesilen wurdt online wrâldwiid mei triennen yn de eagen besjoen troch Friezen om utens dy’t eins op bleate knibbels wol werom wolle soenen. Dus dat is wol slagge. Fierljeppe sjogge minsken bûten Winsum, Burgum en It Heidenskip allinnich nei op Dumpert en keatsen sil op de PC nei nea grut wurde. Dat is ek net nedich, it binne Fryske sporten, hielendal prima. Mar om dat ynternasjonaal op de kaart te krijen? Hoe dan? In geitewollen sok fol weismiten jild. Ynternasjonaal (lês: boppe de evener) is Fryslân mar om ien ding echt bekend as it om sport en kultuer giet: iisstadion Thialf op It Hearrenfean. En dat is ek allinnich mar foar de leafhawwers fan reedriden, dus soks moatte jo ek net oerskatte.

Dan de middelste rigel:

Ynvestearje yn erfguod wylst de agraryske sektor stelselmjittich nei gychem holpen wurdt omdat wy (fierstente folle) hûzen bouwe wolle, twa kear yn it jier mei it fleantúch fakânsje fiere moatte, wolven as moardwapen tsjin skiep ynsette litte troch de griene tsjerke, in flugge treinferbining hast as hielendal sûnder Fryske halten (hat de sjoernalistyk him dat wolris ôffrege?) troch ús lânskip winskje en wy dêrom it echte Fryske Erfguod, ús romte, útruilje tsjin rânestêdlike tinkbylden, is dat in goede gearfetting?

Bliuwt oer, de boppeste rigel:

Beskermje en promoatsje fan de Fryske taal. Myn nije roman is mei ta stân kaam troch jild fan de provinsje. Dus dêr gjin opmerkings oer. Wol oer promoatsje. Dêr soe wolris wat mear ambysje by om de hoeke komme meie. En dan net mei it safolste byld op de Gouden Hoep of wit ik folle mei hokker betocht festival dêr’t je gjin wurd Frysk hearre mar dat wol in dikke graai út de pot mei jild docht.

Toan in kear ambysje. Sjoch nei de lannen om jim hinne. Oeral litte se harren identiteit sjen troch spannende searjes yn de eigen taal te meitsjen. Wales, Denemarken, Sweden, Finlân, Nij-Seelân, oeral. Mar net hjir, omdat wy ús yn it foar al deljouwe om reden dat wy út de Rânestêd en it Hilversumse net ferwachtsje dat se oanslaan sille op in Frysktalich skript.

Doch it dan sels! De kontint is der wol, it akteartalint dat de tiidwurden noch goed seit ek, as je in kear bûten de fluorre paden sykje. Neffens de berjochten buorket de provinsje sa goed dat der jild is foar in oantalikoanyske projekten. Meitsje ris in oare kar as de 27e film oer it Waad.

Toan ambysje!

Alle moannen skriuwt ien fan ús auteurs in kollum oer it boek dat hja resint – of minder resint – skreaun hawwe. De kollums jouwe in foarpriuwke op it boek of fertelle in ekstra ferhaal dat it boek net helle hat.

1. Waarom moet je dit boek lezen?

Ik moet niets! Het staat toch niet op mijn verplichte literatuurlijst? Nee, zo’n prachtig boek vol gedichten over leraren, leerlingen, klassen en inspecteurs lees je toch uit vrije wil? Er valt echt veel te genieten met dit boek hoor. Het is een schitterende verzameling gedichten vanaf de middeleeuwen tot nu. Honderden dichters en bijna 900 pagina’s! Wat is er leuker dan daar lekker in te bladeren? Je blik valt op een paar zinnen en in een oogwenk ben je terug in je eigen schooltijd. Je komt alles tegen: het pesten, het huiswerk, de luie leerling, rumoer in de klas en die ene goede leraar die je uit het moeras van je eigen onkunde weet te trekken.

1. Wat vind je goed aan de dichters?

Oh, er zitten zoveel schitterende dichters van naam en faam tussen. Maar misschien heb ik nog wel de meeste bewondering voor de samenstellers. Wat een werk moet het geweest zijn om al die gedichten bij elkaar te zoeken, over te typen en de rechten te regelen! Maar het resultaat is er dan ook naar. Het is echt een kloek werk met een uniek overzicht van onderwijsgedichten. Achterin hebben de samenstellers een lijst opgenomen met onderwerpen. Je kunt daardoor altijd snel even snel een passend citaatje zoeken bij een onderwerp. Ook handig.

1. Wat is je favoriete passage of hoofdstuk en waarom?

Ik vond het voorwoord van onderwijsfilosoof Gert Biesta interessant. Hij wijst erop dat de huidige richtingenstrijd in het onderwijs in feite van alle tijden is. Dat blijkt uit de gedichten. Zo citeert hij Nicolaes Beets (1814-1903) die de vraag op tafel legt of onderwijs moet zorgen voor de vorming van “een Mensch, geschikt voor ’t Leven” of “een goed Gereedschap voor een werkkring, voor een ambt”.

Ik vond het gedicht van Akwasi ook erg raak. Hij schrijft heel puntig over leraren die hem als een leerling ‘kansarm’ zagen die waarschijnlijk niets van het leven ging maken. Zo’n gedicht vat de zwakheid van het huidige onderwijsstelsel – het bevestigt ongelijkheid – in een paar zinnen samen. Dat is knap gedaan. (En hoe hebben die docenten zich vergist!)

Het eerste gedicht in het boek vond ik ook prachtig. Het stamt uit de twaalfde eeuw: Floris ende Blancefloer. Het vertelt onder meer hoe een vader zijn kinderen op school voorbereidt:

“Minne,” seit hi, “ic sal di ter scolen doen.
Di sal leren meester Gaydoen,
een wijs meester ende een vroet.”

Ik vind Gaydoen sowieso een geweldige naam voor een leraar. Ze zouden allemaal zo moeten heten. Je ziet gelijk een vrolijke docent voor je. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat hij tot de LHBTQI-gemeenschap behoort, ook al is dat onzin. Hoewel, de man was zijn tijd wel vooruit, want hij gaf niet alleen les aan jongens (Floris) maar klaarblijkelijk ook aan een meisje (Blancefloer). En dat in de twaalfde eeuw!

Ook de typering van Gaydoen zet mijn fantasie aan het werk. Hij is namelijk niet alleen wijs – zo’n leraar wil je! – maar ook ‘een vroet’. Zou meester Gaydoen in de jonge geestjes vroeten om er het beste uit te halen? Nee, waarschijnlijk niet. In zijn tijd dacht men nog dat de de geest van de leerling eerst leeggemaakt moest worden – met het latje – voordat je er iets waardvols in kon stoppen. Als Gaydoen dus vroette, dan om het slechte eruit te halen. Maar toen ik de vertaling las – alle oude gedichten zijn ook in modern Nederlands afgedrukt – en er zelf nog eens over nadacht, viel het kwartje. Diderik van den Assenede, de dichter, bedoelde natuurlijk dat meester Gaydoen een soort vroedvrouw was; iemand die iets moois geboren laat worden. Is dat nou niet een schitterende taakomschrijving voor iedere leraar?

Soms is een calamiteit nodig om een creativiteit te laten ontwaken die anders nooit aan het oppervlak gekomen zou zijn. Na de zoveelste online meeting was ik het binnen zitten zó zat dat ik de camera pakte en naar buiten trok ter bestrijding van de corona-verveling. Op safari in eigen tuin, op zoek naar een plant of dier om te fotograferen. De eerste verrassing trof ik op een kogeldistel, een bontgekleurde bessenschildwants. Een prachtig, groot, roodgroen insect waarvan ik me niet kon herinneren die ooit eerder gezien te hebben. Op een plant daarnaast rustte een fraaie geelzwarte wesp met curieus verbrede voorpoten, de kleine zeefwesp. Ook dat was een nieuwe soort voor me. Twee nieuwelingen in mijn eigen tuin, binnen een paar minuten.  Wat voor ecologische geheimen zou de tuin nog meer herbergen? Hoeveel soorten dieren en planten zouden hier wel niet in een jaar te vinden zijn?

Vuursteenvlinder, een nachtvlinder die Luc op zijn balkon vond.

Het zaadje in mijn hoofd ontkiemde net zo snel als dat het was geplant. De zoektocht in eigen tuin was geboren, net als de naam van het project: mijn 1000 soortentuin. En zo begon het natuuravontuur voor de deur. Mijn persoonlijke stadssafari. Ik zocht van 1 januari tot en met 31 december naar alle dieren en planten in en rondom mijn rijtjeshuis en ontdekte de ene na de andere verrassende soort. Het werd de start van een avontuur dat – uiteindelijk – veel verder reikte dan mijn eigen tuin. Het avontuur kreeg een fysieke manifestatie in de vorm van het boek Mijn 1000 soortentuin, waarvan de eerste druk in no time uitverkocht was. Het boek opende vele deuren met lezingen en presentaties van Zuidlaren tot Bergeijk en van Den Haag tot Almelo en een eigen tv-programma bij RTV Utrecht. Op een van de presentaties kwam ik in contact met MN Media, het bedrijf achter grote bioscoopsuccessen als De Nieuwe Wildernis, De Wilde Noordzee en Onder Het Maaiveld. Of ik interesse had om mee te denken over een bioscoopfilm over natuur in de stad, werktitel De Groene Stad. Wat denk je zelf! De samenwerking met MN Media resulteerde zelfs in een complete theatershow, Stadssafari, die in het seizoen 26/27 in heel Nederland te zien zal zijn.

Binnenkort verschijnt de derde druk van Mijn 1000 soortentuin én er komt dit najaar een nieuw boek aan, Natuur in eigen tuin, 100 soorten die je zelf makkelijk kan ontdekken.

Nu ik dit zo schrijf en teruglees kan ik een glimlach niet onderdrukken. Het voelt nog steeds een beetje onwerkelijk, als een wonderlijke avonturenboek met een open einde. Wat ooit begon als projectje ter bestrijding van corona-verveling heeft een wereld geopend die ik niet voor mogelijk hield. Een boek kan je leven veranderen, of in ieder geval in de richting van een nieuwe wereld leiden. Soms overkomt het de lezer, soms ook de schrijver.

Luc Hoogenstein is bioloog, presentator, theatermaker, prijswinnend natuurfotograaf en schrijver van de boeken Mijn 1000 soortentuin en Natuur in eigen tuin, 100 soorten die je zelf makkelijk kan ontdekken. Hij heeft onder andere gewerkt bij Vogelbescherming en Natuurmonumenten en is momenteel werkzaam in de duurzame energiesector.

Elke maand schrijft één van onze auteurs een column over het boek dat zij recent – of minder recent – geschreven hebben. De columns geven een voorproefje op het boek of vertellen een extra verhaal dat het boek niet gehaald heeft.

1. Waarom moet je dit boek lezen?

Omdat het op een heldere en mooie manier laat zien wat Marcus Aurelius dacht over het leven. De teksten zijn kort en krachtig, en gaan over onderwerpen die nog steeds herkenbaar zijn: omgaan met tegenslag, rust bewaren, jezelf niet verliezen. Door de toelichting en de illustraties leest het prettig, ook als je niet eerder iets van hem gelezen hebt.

2. Wat vind je goed aan de auteur(s)?

Marcus Aurelius schrijft krachtig en tijdloos. Zijn gedachten zijn helder, persoonlijk en nog steeds actueel. De vertaling van Rutger H. Cornets de Groot is prettig leesbaar en blijft trouw aan het origineel. James Romm verzorgt de inleidingen, die duidelijk uitleg geven zonder te zwaar te worden. De illustraties van Joanna Lisowiec maken het geheel visueel aantrekkelijk en versterken de sfeer van het boek.

3. Wat is je favoriete passage of hoofdstuk en waarom?

Mijn favoriete passage staat op bladzijde 38:

“Wees goed, nu je nog leeft, nu het nog kan.”

Deze woorden spreken mij erg aan. Ze herinneren eraan dat het belangrijk is om niet te wachten, maar nu al te proberen een goed mens te zijn. Het is een aansporing om bewust en met aandacht te leven, zonder uitstel.

4. Welke gelijksoortige boeken zou je aanbevelen?

De renga-meester – Henk Akkermans, Wim Boot

Openstaan voor overweldigende ervaringen – Peter Jurgens

En een beter leven kreeg ze. Want ze kwam uit de binnenlanden van China, uit Changsha, een stad in het hart van China. Ze werd gevonden door twee lieve Shanghaise vrouwen die voor zaken in Changsha moesten zijn. Ze hoorden zacht gepiep en zagen in een zijstraatje een jonge hond aan een paal gestrikt. De draad had een diepe snee in haar hals veroorzaakt. Ze maakten haar los en namen haar mee naar hun hotel. En de volgende dag op het vliegtuig naar Shanghai. Toen zaten ze opeens met een hond op veertienhoog. Daarom gingen ze op zoek naar een adoptiegezin.  

Xiaohei was de liefste, trouwste hond ter wereld. Heel slim en heel contemplatief. Ze kon tijdens een wandeling plotseling gaan zitten en minutenlang voor zich uit staren, haar neus in de wind, terwijl alleen haar oren bewogen, als gevoelige antennes (ze had spitse, fluweelzachte oren). Ik had graag willen horen wat zij allemaal hoorde. Ik had ook graag willen weten wat ze allemaal rook en hoe ze die geuren interpreteerde. Wat zijn de zintuigen van mensen toch beperkt. Ik stelde me voor dat de geursporen die zij volgde vergelijkbaar waren met het lezen van een boek. 

Toen we terug naar Nederland gingen, vloog ze met ons mee, onze dierbare reisgenoot. En toen, mooie jaren later, vertrok ze op een dag naar de Elysese velden – zo zie ik het graag: dat ze daar heerlijk door het wuivende gras rent en in de zon zit. Maar ze was dus dood en ik kon niets anders dan dezelfde rondjes blijven lopen die ik eerst met haar liep. In mijn hoofd begon ik haar brieven te schrijven. 

Die brieven gingen over de diepe band tussen ons, en gaandeweg over veel meer, over de bijzondere relatie tussen dier en mens, over de vraag waarom we het ene dier koesteren als onze trouwste vriend en het andere zonder blikken of blozen opeten. Ik realiseerde me dat het veel te maken heeft met zien, met kijken. Dat de mens met de dingen die hij niet ziet geen relatie aangaat, er niet door geraakt wordt. Uit het oog uit het hart.  

Ik kwam er ook achter dat we een stuk van onze ziel zijn kwijtgeraakt in ons geconditioneerde, technologische, leven. Dat we soms wel lijken op machines. Precies zoals de filosoof Descartes het ooit zei over dieren. Hij zei dat dieren geen ziel hebben omdat ze niet kunnen denken. Het zijn dus net machines, zei de filosoof. Het grappige is dat Descartes zelf een hondje had, monsieur Grat, en dat hij dus heus wel gezien heeft wat een levende ziel zijn huisdier was. En zo leidden mijn brieven van het een naar het ander, een gedachtestroom over wie wij zijn als mensen, over onze dwaze superioriteit, en over het woordeloze geluk dat dieren ons kunnen geven. Dat werd Je hond eet je niet op. 

Petra Quaedvlieg is journalist en schrijver. Meer info op www.petraquaedvlieg.nl 

Elke maand schrijft één van onze auteurs een column over het boek dat zij recent – of minder recent – geschreven hebben. De columns geven een voorproefje op het boek of vertellen een extra verhaal dat het boek niet gehaald heeft.

1. Waarom moet je dit boek lezen?

Een bekend adagium (van K. Schippers) is dat poëzie, of kunst in het algemeen, het bijzondere gewoon maakt en het gewone bijzonder. Wat voor velen gewoon of alledaags is, wordt naar bijzondere proporties verheven. Dit alledaagse zoals onze straat, de stoep, het paadje of onze buurt is dan niet meer alleen een achtergrond, maar wordt toneel.

Niks is zo alledaags als het ommetje, het maken van een kleine wandeling door de buurt. Voor velen gaat het aan hen voorbij. Het is dan simpelweg een ruimte om van A naar B te komen. Een tussenruimte, zoals Pieter Hoexum het noemt. Met dit boek laat Hoexum ons nauwkeuriger kijken naar deze tussenruimtes. Het zijn niet alleen ruimtes om je naar de bestemming te brengen, maar essentiële ruimtes op zichzelf.

Als je dit boek leest, leer je meer over deze tussenruimtes. Maar bovenal leer je beter naar het gewone en alledaagse om ons heen te kijken. Zoals in het ommetje zelf neemt het boek geen standpunt in. Het blijft lopen, zwerven, mijmeren. Soms staat het stil, maar niks staat vast want men kan altijd weer verder lopen.

2. Wat vind je goed aan deze auteur?

Pieter Hoexum brengt op een eigenzinnige manier veel verschillende soorten bronnen bij elkaar. Hij trekt in zijn korte beschouwingen een rode draad door filosofische en stedenbouwkundige boeken evenals romans en gedichten. Het boek blijft overtuigend en verwonderend tegelijkertijd.

3. Wat is je favoriete passage/hoofdstuk uit het boek en waarom?

Het hoofdstuk ‘Tussen ontlopen en ontmoeten’ is een van mijn favoriete hoofdstukken van het boek. In dit hoofdstuk probeert Hoexum de vinger te leggen op wat een openbare ruimte leefbaar maakt. Er zijn veel stadsplanologen die pleiten voor een openbare ruimte die aanzet tot ontmoetingen. Hoe meer ontmoetingen, hoe beter. Toch is dit volgens Hoexum slechts één kleur in het hele spectrum. Ontmoetingen in het openbaar met vreemden zijn waardevol, maar ook zeldzaam. Het kunnen ontlopen van elkaar is net zo belangrijk en schept ruimte. Deze ruimte betekent dat er ook ruimte is voor verschillen tussen mensen. Ontmoeten komt namelijk neer op het uitvlakken van verschillen. Terwijl de openbare ruimte er juist is om het samenleven met verschillen mogelijk te maken. Hiermee maak je, in de woorden van Hoexum, paradoxaal genoeg juist ruimte voor ontmoetingen.

4. Welk(e) gelijksoortig(e) boek(en) zou je aanbevelen?

Boomtijd – Beitske Bouwman
Landschap (be)leven – François Jullien

Dat we op dit moment geconfronteerd worden met meerdere planetaire uitdagingen is geen nieuws. Klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, en vervuiling van bodem, water en ons eigen lijf. Al hebben menselijke acties mondiale consequenties, we hebben nog geen manier gevonden om ons wereldwijd op een duurzame manier te verhouden tot de natuur.

Verrassend genoeg kunnen juist kleine eilanden inspiratie bieden om die grote uitdagingen aan te gaan. Alle eilanden ter wereld vormen samen een regenboog aan mens-natuurrelaties. Het zijn duizenden miniatuurwerelden die in bepaalde opzichten op elkaar lijken maar in andere juist van elkaar verschillen. Door al die eilanden in samenhang te bekijken kunnen we zien waarom sommige eilandsamenlevingen er wel in slagen een duurzame relatie aan te gaan met het lokale ecosysteem, en anderen niet.

Voor mijn onderzoek naar mens-natuurrelaties heb ik in de afgelopen jaren verschillende eilanden bezocht en bestudeerd. Een belangrijke reden om De wereld in het klein te schrijven was om mijn fascinatie voor eilanden te delen en te laten zien wat hen zo bijzonder maakt. Alle eilanden samen beslaan slechts een fractie van het wereldwijde landoppervlak maar leveren een disproportionele bijdrage aan de verscheidenheid van het leven op aarde.

Eilanden bevinden zich echter ook in de frontlinie van de biodiversiteitscrisis: het merendeel van de uitgestorven soorten leefde op eilanden. Ook bij andere mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering en zeespiegelstijging worden eilanden vaak hard getroffen en komen gevolgen sneller tot uiting. Op eilanden liggen wereldwijde milieuveranderingen onder een vergrootglas.

Door hun afgebakende grenzen, isolatie en beperkte oppervlakte, wordt op eilanden duidelijk zichtbaar in welke mate samenlevingen verweven zijn met hun lokale ecosysteem. Maar net als in Nederland, zijn ook eilandsamenlevingen sterk afhankelijk van (voedsel)importen van elders.

Op wereldschaal gaat deze truc niet werken, er is geen planeet B waar we ons voedsel vandaan kunnen halen als het hier even tegenzit. In die zin is de eiland-aardemetafoor treffend: het benadrukt dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten. Anderzijds doet deze metafoor geen recht aan de enorme variatie aan lokale mens-natuurrelaties en aan de mate waarin verschillende plaatsen op aarde met elkaar verknoopt zijn. Ieder eiland is een uniek experiment van mens en natuur. Laten we de inzichten die zijn opgedaan in die talloze lokale experimenten wereldwijd met elkaar delen. We moeten lokaal aan de slag maar ons er tegelijkertijd van bewust zijn dat we samen één aarde delen, want als eilanden kleine werelden zijn, dan is de aarde een archipel.

Sietze Norder (1987) werkt als universitair docent bij de Universiteit Utrecht en doet onderzoek naar biodiversiteit, culturele diversiteit, en mens-natuurrelaties. Hij promoveerde aan de universiteit van Lissabon op een onderzoek over eilandbiogeografie. In 2024 verscheen bij Noordboek een heruitgave van zijn boek De wereld in het klein. Wat eilanden ons vertellen over de relatie tussen mens en natuur.

Elke maand schrijft één van onze auteurs een column over het boek dat zij recent – of minder recent – geschreven hebben. De columns geven een voorproefje op het boek of vertellen een extra verhaal dat het boek niet gehaald heeft.

Polderpower is een rijk geïllustreerde ode aan bijna vijftig Nederlandse zangeressen uit ruim 65 jaar nederpop. In het boek vertellen zij openhartig over hun dromen, het ontdekt worden, succes en het behouden daarvan, concessies doen, (over)leven in een mannenwereld en grensoverschrijdend gedrag. Met bijdragen van onder anderen Anita Meyer, Angela Groothuizen, Edsilia Rombley, Ellen ten Damme, Roxeanne Hazes en Numidia El Morabet biedt het boek een unieke kijk op de rol van vrouwen in de Nederlandse popmuziek.

2. Wat vind je goed aan deze auteur?

Tim Treffers is niet alleen journalist en nederpopkenner, maar ook muzikant. Hij brak als zanger door in Japan, waar hij op tour ging en drie albums opnam. Zijn ervaring als muzikant geeft hem een uniek perspectief op de muziekindustrie. Daarnaast heeft hij met Carolien Borgers de podcastserie De Nederpopcast gemaakt, wat zijn jarenlange interesse en kennis van de Nederlandse popmuziek onderstreept. Zijn enthousiasme voor vrouwen in de nederpop komt dan ook goed in het boek naar voren en werkt aanstekelijk.

3. Wat is je favoriete passage/hoofdstuk uit het boek en waarom?

Met name de hoofdstukken over de jaren negentig en de jaren nul zijn favoriet. In zijn inleidingen hierbij schetst Tim een heel herkenbaar tijdsbeeld. Liedjes als No limit van 2 Unlimited, Nobody’s wife van Anouk en Automatic van EliZe nemen je even mee terug in de tijd. Daarnaast is het indrukwekkend hoe het boek de persoonlijke verhalen van de zangeressen samenbrengt. Deze verhalen zijn niet alleen inspirerend, maar ook belangrijk voor het begrijpen van de evolutie van de Nederlandse popmuziek en de rol van vrouwen daarin.

4. Welk(e) gelijksoortig(e) boek(en) zou je aanbevelen?

Als je geïnteresseerd bent in Polderpower, zijn de volgende boeken wellicht ook de moeite waard:

• Margriet Eshuijs van Roel Smit: Deze biografie neemt de lezer mee op een roadtrip door het leven van Margriet Eshuijs en volgt haar muzikale carrière met alle hoogte- en dieptepunten: succes, tegenslag, huwelijk, liefde en eenzaamheid.
• Dagboek van de popmuziek van Denis Michiels: Een naslagwerk dat de geschiedenis van de popmuziek documenteert, met aandacht voor zowel bekende als minder bekende artiesten.

In de vijf jaar tot publicatie van het boek heb ik intensief bronnenonderzoek uitgevoerd, in ongeveer 30 archieven in binnen- en buitenland. Het moeilijkste was voor mij niet het onderzoeksproces zelf maar het stoppen met onderzoeken. iets wat ik eerder ook had ervaren toen het definitieve manuscript van mijn eerste boek werd opgeleverd aan de uitgever. Jarenlang was ik druk met het uitvoeren van archiefonderzoek en het verwerken van steeds weer nieuwe informatie en details in het verhaal. Zo’n onderzoek houdt een historicus, mij in ieder geval, iedere dag bezig. Het is daarom niet gemakkelijk daar een einde aan te maken.

Natuurlijk leidt het publiceren ook tot mooie dingen. Het is goed om er een keer een punt achter te zetten en de resultaten van je onderzoek wereldkundig te maken. Mijn onderzoek over de Sicherheitspolizei maakte namelijk veel los onder het lezerspubliek. Hoewel het geen gemakkelijk onderwerp is en het direct raakt aan het nog steeds actuele maatschappelijk debat over ‘goed’ en ‘fout’ in de oorlog, waren de reacties steeds positief. Zowel van nazaten van slachtoffers van de Sicherheitspolizei als van nazaten van mannen die in de oorlog de kant van de Duitsers hadden gekozen. Iedereen is in zekere mate op zoek naar antwoorden.

Zo kwam ik al tijdens mijn onderzoek in contact met de kleindochters van Roelof Koops uit Hoogeveen, die in het najaar van 1944 door Nederlandse manschappen van de Sicherheitspolizei uit Assen uit huis werd gehaald en ’s nachts op straat werd doodgeschoten. Weduwe Koops had na de oorlog nooit willen spreken over wat er met haar man was gebeurd en haar dochtertje was te jong geweest om de tragedie bewust mee te krijgen. Hoewel weduwe Koops nog wel van plan was geweest om op haar sterfbed te praten over de dood van haar geliefde, kwam dit er uiteindelijk niet meer van.

Het gevolg was dat de nazaten van Koops niet wisten waarom en door wie hun opa en vader was vermoord. Tijdens mijn onderzoek vond ik in het Nationaal Archief de antwoorden op deze vragen. Ook bleek dat weduwe Koops in de jaren na de bevrijding uitgebreid had getuigd tegen de daders van de moord, zodat haar kleindochters toch nog haar verhaal te horen kregen, al was het indirect.

Mijn gesprekken met de kleindochters van Koops bewezen voor mij de grote waarde van dit soort historisch onderzoek: het niet weten wat er is gebeurd, is het ergste wat er is. Ik ben enorm blij dat ik met mijn onderzoek heb kunnen bijdragen aan het beantwoorden van dit soort belangrijke vragen.

Marcel Zantingh is historicus en werkt bij Rijkswaterstaat als adviseur op het gebied van explosievenopsporing. Hij schreef het bij Noordboek-Van Gorcum uitgekomen Mensenjacht: Het optreden van de Sicherheitspolizei in Drenthe tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het boek won in 2025 de DHV-prijs.

Elke maand schrijft één van onze auteurs een column over het boek dat zij recent – of minder recent – geschreven hebben. De columns geven een voorproefje op het boek of vertellen een extra verhaal dat het boek niet gehaald heeft.