In januari 2025 kopte het NOS-nieuws dat defensie ‘speciale’ scherfvesten gaat aanschaffen. Speciaal? Ja speciaal want ze sluiten beter aan bij het vrouwenlichaam en zijn ook wat lichter. Zijn vrouwenlichamen dan zo speciaal?

Ongetwijfeld werken er veel minder vrouwen bij defensie dan mannen, maar vrouwelijke krijgers zijn er altijd geweest. En dat een gemiddeld volwassen vrouwenlichaam zo’n 20 centimeter korter en 15 tot 20 kilo lichter is dan een gemiddeld volwassen mannenlichaam weet iedereen. Ook dat vrouwen borsten hebben. En een beetje ontwerper zou toch kunnen bedenken dat je door die borsten een andere pasvorm nodig hebt. Stel je voor dat we onderbroeken voor mannen ‘speciaal’ gaan noemen omdat het mannenonderlichaam om een andere pasvorm vraagt dan het vrouwenonderlichaam. Wat me het meest treft in dit nieuwsbericht is niet zozeer dat Defensie zo ongelooflijk achterloopt als het gaat om vrouwenemancipatie, maar het gebruik van de term ‘speciaal’.

  Foto van speciale scherfvesten. Bron: Defensie

De term ‘speciaal’ geeft aan dat er wordt afgeweken van de standaard, van datgene wat we normaal vinden. Maar wat is precies normaal?

Normaal kan twee betekenissen hebben: het kan duiden op datgene wat (statistisch gezien) het meeste voorkomt, een gemiddelde, maar het kan ook verwijzen naar hoe iets zou moeten zijn. In het eerste geval heeft ‘normaal’ een descriptieve betekenis, in het tweede geval een normatieve betekenis. Een standaard kan gebaseerd zijn op gemiddeldes van lichamen: een slimme kledingverkoper verkoopt kleding die het grootse deel van de bevolking zou kunnen passen. Dan is die standaard dus descriptief, hij beschrijft wat het gemiddelde is.

Maar bij veel standaarden die we tegenkomen in ons leven is het zeker niet zomaar het geval dat deze het beste past bij de meerderheid. In heel veel gevallen worden standaarden gedefinieerd vanuit een door mensen vastgestelde norm die aangeeft hoe iets moet zijn. Als het om het menselijk lichaam gaat, dan zien we dat de standaard het niet al te oude, niet-beperkte, witte mannenlichaam is. Doet u voor de lol eens een zoekopdracht op Google-afbeeldingen naar ‘menselijk lichaam’ en voilà daar is uw standaard lichaam.

Dat deze ene specifieke vorm van lichamelijkheid – wit, jong, gezond, man – de standaard is (geworden) van het lichaam heeft grote gevolgen voor hoe onze wereld is ingericht. De norm van het lichaam dicteert in hoge mate hoe onze wereld is ingericht, waardoor alle mensenlichamen die niet aan deze norm voldoen veel minder goed passen in de wereld met alle gevolgen van dien: vrouwen die veel vaker een auto-ongeluk niet overleven omdat de air bag die hen zou moeten beschermen enkel is getest op een (standaard) mannen-dummy; vrouwen die niet gereanimeerd worden omdat er enkel geoefend wordt op een dummy zonder borsten en omdat er weinig voorlichtingsmateriaal is waar op te zien is dat een vrouw gereanimeerd wordt; zwarte lichamen die na een COVID infectie sterven omdat de voorhoofdthermometer enkel getest is op mensen met een witte huid; berolstoelde lichamen die een gebouw niet binnen kunnen omdat er enkel trappen zijn; dikke lichamen die nooit naar theater of bioscoop kunnen omdat de stoelen gemaakt zijn voor standaard lichamen.

U ziet, de lijst met misfits tussen lichaam en wereld is nogal divers, en eindeloos… Wellicht heeft u geen moeite om nog andere voorbeelden te noemen. Er zijn ontzettend veel lichamen die (op enig moment) niet passen.

In mijn boek Nieuwe Lichamelijkheid leg ik allereerst uit waarom het idee van het normale lichaam zo dominant is geworden in onze maatschappij, onze gezondheidszorg. Daarnaast presenteer ik een alternatieve kijk op ons belichaamd zijn wat ik omschrijf als ‘materialisme met gevoel’. Dit biedt handvaten voor het beter zorgen: zorgen dat er zoveel mogelijk lichamen passen in deze wereld.

Elke maand schrijft één van onze auteurs een column over het boek dat zij recent – of minder recent – geschreven hebben. De columns geven een voorproefje op het boek of vertellen een extra verhaal dat het boek niet gehaald heeft.