De maan zien we vaak schijnen door de bomen, maar wat is de maan eigenlijk? Het eenvoudige antwoord is: een enigszins ruwe, ronde steenklomp die op zo’n  400.000 kilometer rondom de aarde draait en zich steeds weer in een andere gedaante aan ons vertoont. Maar de maan is nog zoveel meer.

De maan lijkt dan wel ver weg, maar zij is ons toch ook heel nabij. De maan is ons op een bepaalde manier zelfs veel vertrouwder dan de zon. De zon is machtig, imposant, verzengend, de maan is mooi, lieflijk, sereen, maar ook geheimzinnig en soms zelfs wat sinister. Daarom is de maan altijd een vast element in religie en cultuur geweest, een onuitputtelijke bron van inspiratie in de beeldende en literaire kunst, en een object van oneindige fascinatie in de ogen van de wetenschapper én de leek.

Over dat alles, zowel de fysische als de cultuurhistorische aspecten van de maan hebben wij, een hoogleraar sterrenkunde en een hoogleraar geschiedenis de Gids voor de maan geschreven. In de 29 hoofdstukken komen al die aspecten ruimschoots aan bod. Die hoofdstukken zijn gegroepeerd in vijf delen, te weten: De maan voor beginners, Hoe zijn we aan die kennis gekomen?, De maan als object van verbeelding , De maan voor gevorderden, en Maanreizen.

We zijn begonnen met deze Gids omdat we gefascineerd waren door de maan, en tijdens het schrijven ervan werd onze fascinatie gaandeweg alleen maar groter. Onze kennis over de maan is in de afgelopen decennia enorm toegenomen. We weten nu dat maan en aarde vrijwel gelijktijdig zijn ontstaan. Zij vormen – in een majestueuze interactie – een unieke ‘dubbelplaneet’; de eerste heeft waarschijnlijk een essentiële rol gehad in de ontwikkeling van het leven op de tweede.

“Van de maan af gezien zijn wij allen even groot” – Multatuli

De historische, culturele en spirituele betekenis van de maan is immens, en bestrijkt de meest uiteenlopende vormen, van taal tot tijdmeting, van literatuur tot religie, van muziek tot beeldende kunst, van cartografie tot sciencefiction films, enzovoorts. Van de twaalf mensen die – inmiddels meer dan vijftig jaar geleden – op de maan gelopen hebben zijn er nog maar een paar in leven. Wat deze mensen destijds gedaan hebben en wat we dankzij hen nu van de maan weten is ongelooflijk, maar waar (ondanks de complottheorieën …).

Die nog steeds groeiende fascinatie was echter niet onze enige drijfveer. Na het Apollo- tijdperk werd het stil rond de maan. Ruim tien jaar geleden veranderde dat, en nu spreken we van een heuse renaissance van het maanonderzoek. Ruimteagentschappen uit diverse landen én commerciële private ondernemingen hebben robotische maanmissies uitgevoerd en veel grootsere – ook bemenste – missies in de planning staan. Wij maken ons zorgen over die ontwikkelingen. Hoe ver moeten we gaan, bij de toekomstige exploratie én exploitatie van onze maan? Is Luna straks een industrieterrein, mijnbouwgebied, toeristische bestemming, begraafplaats, vuilnisbelt, tankstation ….? Is de maan niet werelderfgoed par excellence?

In onze Gids voor de maan pleiten we tegen de ont-tovering van de maan en voor mondiale afspraken en coördinatie. Met een knipoog naar de titel van dit stukje, maar in volle ernst zeggen wij: “Makkers, staakt uw wild geraas”.

Peter Barthel is hoogleraar astrofysica aan het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Sterrenstelsels met actieve kernen vormen het hoofdthema van zijn onderzoek. Daarnaast heeft hij grote affiniteit met wetenschapscommunicatie en was hij vele jaren rector van de Scholierenacademie van de universiteit.

Klaas van Berkel is als Rudolf Agricola hoogleraar geschiedenis verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is werkzaam op het terrein van de wetenschaps- en cultuurgeschiedenis. Tot zijn recente publicaties behoort een driedelige geschiedenis van de Groningse universiteit van 1614 tot heden (2014-2022).

“Fraaie kennismaking met onze naaste buur in het heelal.” Govert Schilling, in De Volkskrant

“.. fijn dat-ie er is: een uiterst leesbare Gids voor de maan, boordevol diepgravende kennis en verrassende weetjes.” Arjan Reinders, Dagblad van het Noorden

“Ik las (en keek) het in een ruk uit, bij kunstlicht, zonlicht en maanlicht.” Rob Schouten, in de 2024 Trouw Boekentop25

Elke maand schrijft één van onze auteurs een column over het boek dat zij recent – of minder recent – geschreven hebben. De columns geven een voorproefje op het boek of vertellen een extra verhaal dat het boek niet gehaald heeft.