Zakgids kustvogels

Een wold doemt op, de doorkijkjes naar de bloemrijke weiden tussen de verspreid staande boomwallen en bossen langs het riviertje de Ruiten Aa intrigeren. Op de flanken van zijn rivierdal kleuren heidevelden groen, bruin en paars en schittert het water in de vennetjes. Op de hoger gelegen essen liggen de akkers en staan ook boomwallen en bos met daartussen de zilveren linten van beken die afstromen naar de rivier. Het is een fraai langgerekt doch ook smal gebied dat ingeklemd ligt tussen de grootschalige akker- en weidegebieden.

Niet eerder is er zo uitvoerig over de fauna en flora van Westerwolde geschreven als in dit boek Natuur in het landschap van Westerwolde.

Door de verschillende grondsoorten heeft Westerwolde een sterk gevarieerde agrarische geschiedenis, die tot op heden bepalend is voor het landelijk gebied. Ook de waterstaatkundige geschiedenis van Westerwolde heeft een eigen gezicht. Daarnaast is de streek rijk aan allerlei soorten natuur: in de beekdalen van de Ruiten Aa, de Mussel Aa en de Westerwoldse Aa, in de bossen en heidevelden, maar ook in het boerenlandschap met zijn talrijke houtwallen, singels, akkerflora en bosjes. Juist de in eeuwen gegroeide intensieve verbinding tussen natuur en cultuur maken de flora en fauna in dit gebied zo belangrijk en veelzijdig.
Dit boek is geen veldgids om planten en dieren op naam te kunnen brengen. Het is wel een boek waarin soorten en soortgroepen worden genoemd die je in Westerwolde kunt aantreffen en waarin is verwoord welke kansen of bedreigingen er voor de natuur zijn. Veel is ten goede gekeerd door herstelprojecten, maar er moet toch nog veel gebeuren om de natuur in Westerwolde te verbeteren. Ook daarover gaat dit boek.

Natuur in het landschap van Westerwolde is rijk geïllustreerd. Het is bedoeld voor natuurliefhebbers, inwoners en bezoekers van Westerwolde, en biedt een fraai beeld van de natuurrijkdom in dit gebied. Het wil daarnaast ook dienen als inspiratiebron om zelf de natuur in te gaan, om waar te nemen wat er leeft en groeit, en om dat eventueel vast te leggen en met anderen te delen.

In 2014 is de werkgroep Oldambt van het IVN gestart met het project ‘Kolken in het Dollardgebied’. Het doel was om de kolken in kaart te brengen en waar mogelijk de aanwezige natuur te inventariseren. Kolken zijn ontstaan als gevolg van dijkdoorbraken. Doordat het water zich met grote kracht door de opening perste, ontstond door het kolkende water een diep gat. De doorbraak is vervolgens hersteld door om de kolk heen een nooddijk aan te leggen, waardoor de kolk binnendijks kwam te liggen.

Door de eeuwen heen zijn kolken door de boeren en de lokale bevolking gebruikt als drinkplaats voor vee, stortplaats van afval en als vis-, zwem-, en schaatswater. In de loop van de tijd zijn ondiepe kolken verland of kolken zijn gedempt door de beschikbaarheid van grotere en sterke graafmachines. In het gebied rond de Westerwoldse Aa zijn in de jaren 60 van de vorige eeuw de meeste kolken gedempt. Een klein aantal kolken is als landschapselement bewaard gebleven. Bij de ruilverkavelingen van de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw werden de kolken in het Oldambt in de meeste gevallen in het kader van het toen verplichte landschapsplan als kleine perceeltjes toegewezen aan Staatsbosbeheer. Daarop werd vaak een stukje bos aangeplant. De reden van deze bosaanplant is het idee dat natuur zonder bos geen natuur kon zijn en dat een landschapselement van verre herkenbaar moest zijn. Kolken zijn tegenwoordig kleine natuurgebiedjes, die als een archipel in het voornamelijk agrarische landschap van het Oldambt liggen.

De zoektocht van de werkgroep naar bestaande en voormalige kolken is begonnen met een kaart van de bodemkundige Ir. De Smet, die rond 1960 uitvoerig de bodemeigenschappen en bodemgesteldheid van het Oldambtgebied heeft beschreven en in kaart gebracht. Op een van zijn kaarten heeft hij met rode lijnen de tracés van de bestaande, voormalige en vermoedelijke dijken aangegeven, die gedurende eeuwen in dit gebied aanwezig zijn of waren. Met blauwe stippen heeft hij de plaatsen gemarkeerd van bestaande, voormalige en vermoedelijke kolken. In totaal heeft hij 90 locaties gemarkeerd en daarvan heeft de werkgroep er ruim 30 teruggevonden, die aanwezig of herkenbaar waren. In deze kolken hebben vrijwilligers van IVN, KNNV en Club Oldambster Groen geïnventariseerd wat de toestand per kolk is, welke organismen er zich bevinden en welke natuurwaarden aanwezig zijn. Naast deze natuurinventarisaties heeft het project ook de doelstelling de cultuurhistorische waarden per kolk te inventariseren. Ze onderzoeken de geschiedenis van elke kolk, verzamelen er verhalen over en proberen er achter te komen, wat er met en rondom elke kolk in de loop der eeuwen is gebeurd. Naast het veldwerk is ook veel tijd doorgebracht in meerdere archieven.