In april was de Australische filosoof Glenn Albrecht in Nederland om zijn boek Aarde-emoties te promoten. Wij kregen de kans om hem te interviewen.

In Aarde-emoties introduceert u het woord ‘symbiografie’, een beschrijving van je leven in samenwerking met andere levende wezens. Ik zou kunnen vragen wie u bent, maar in plaats daarvan kan ik ook gelijk deze term gebruiken: wat is uw symbiografie?

“Toen ik jong was voelde ik al een connectie met de levende wereld om me heen. En ik denk dat daar niks ongewoons aan is, het zou de norm moeten zijn. Ieder mens zou niet alleen in contact moeten staan met de mensheid, maar vooral ook met al het andere leven om ons heen. Toen ik ouder werd, in de twintigste eeuw, merkte ik dat mijn eigen connectie met de natuur, het dierenrijk, de wildernis, hoe je het ook wilt noemen, snel vervaagde. De natuur om me heen werd vernield. Ik ben nu eenenzeventig. De wereld waarin ik geboren ben en waarmee ik een emotionele connectie had, is er niet meer. En mijn ervaring is niet uniek. We ervaren het allemaal. De verbinding met de verschillende soorten leven op aarde is minder sterk geworden, de wereld is ontvlochten. Zoals Amerikaans milieuactivist Aldo Leopold het verwoordt: ‘We leven in een gewonde wereld’. Dit tijdperk, het antropoceen, kenmerkt zich door een  tsunami van veranderingen. Die veranderingen grijpen ons bij de strot en wrikken emoties bij ons los. Iedereen reageert daar anders op. Mijn reactie was dat ik die emoties wilde benoemen. Daarom ging ik nieuwe concepten bedenken. Dat was nodig omdat onze taal de veranderingen niet bijbeende.”

Waarom zouden we ons focussen op de taal die we bezigen? Kunnen we ons niet beter op de oorzaken en de consequenties van de klimaatcrisis zelf richten?

“We hebben sociale bewegingen nodig om het tij te keren. Daar is ook een taal bij nodig. Goede taal zal protesten en bewegingen zeker versterken. Ik probeer een taal te creëren die overeenstemt met de gevoelens van mensen van bijvoorbeeld Extinction Rebellion. Zij protesteren tegen fossiele brandstoffen, en in feite protesteren ze daarmee tegen het antropoceen. Mijn taal is dienstbaar aan de klimaatbewegingen.”

Uw taal legt de nadruk op emoties. Waarom is dat?

“Ik denk dat we behoefte hebben aan een taal die uitdrukt wat we ergens al voelden, maar nog niet konden verwoorden. De meesten van ons hebben bijvoorbeeld een instinctieve, emotionele reactie op de verwoesting van de natuurlijke wereld. Voor die emoties bestond geen woord. Ik ging het ‘solastalgie’ noemen, heimwee naar hoe de wereld voelde vóór de verwoesting begon. Door het te benoemen krijgt zo’n emotie bestaansrecht. Het wordt mogelijk om erover te praten en met een beetje geluk gaan we dan ook rekening houden met deze emotie.”

Het lijkt me een interessante benadering, maar zal het hebben van woorden voor onze aarde-emoties echt iets veranderen aan de crisissituatie waar we in leven?

“Filosoof Ludwig Wittgenstein zei: ‘De begrenzingen van onze taal zijn de begrenzingen van onze wereld’. Ik heb dit omgedraaid en gezegd ‘als we onze taal uitbreiden, breiden we ook onze wereld uit’. Het was een vastberaden poging om mogelijkheden te creëren na te denken over een nieuwe wereld. En zo kunnen we ook nadenken over de apocalyps waar het antropoceen in dreigt te eindigen. We kunnen dat antropoceen nu onderscheiden van een beter alternatief: het symbioceen.”

U bedacht die term ‘symbioceen’ voor een nieuw tijdperk waarin we in harmonie leven met de natuur. Is dit tijdperk een verre droom, of zijn we er deels al in beland nu de strijd tegen klimaatverandering in gang is gezet?

“Het symbioceen is een tijdperk waarin we terecht komen als we in een gemoedstoestand komen waarin verschillende soorten wezens op aarde samenleven. Sommige niet-menselijke organismen of inheemse volkeren leven al in het symbioceen. Het heeft dus altijd bestaan, maar de afgelopen driehonderd jaar besloten we eruit te stappen, met rampzalige gevolgen. Om de symbiotische gemoedstoestand terug te krijgen, moeten we het antropoceen ontkennen en een ruimte betreden die levensbevestigend is.”

Hoe kunnen we dit doen?

“In Aarde-emoties vertel ik een verhaal over een vrouw die een stuk land heeft gekocht in de Australische staat Queensland. Om het regenwoudgebied vochtig te houden had ze dure mest gekocht en verstrooid, maar op den duur werd deze verspreid en gebruikt door boskalkoenen. Eerst vond ze dit een ramp, maar toen realiseerde ze zich dat wat de kalkoenen deden onderdeel was van het ecosysteem van miljarden organismen die op haar landgoed leven. Ze gaf het idee op dat ze controle had over alles. Ze was enkel een radertje in het geheel. Dit is een goed voorbeeld van hoe we symbiotisch kunnen leven door de natuur soms haar gang te laten gaan. We kunnen ook onze intelligentie verbinden met een industrie, technologie, design of een cultuur die werkelijk illustreert wat we als soort in relatie tot anderen zijn. We kunnen materiaal voor onze meubels maken van algen of leer van paddenstoelen.”

Terwijl u nieuwe woorden introduceert, ontkennen sommige mensen nog steeds dat er überhaupt een klimaat- of milieuprobleem bestaat. Hoe kijkt u hiernaar?

“Wat mij betreft is er geen twijfel over mogelijk dat we moeten stoppen met de verbranding van fossiele brandstoffen. Elk stuk wetenschappelijk bewijs dat we hebben, tot vandaag toe, vertelt ons dat ons doemscenario’s wachten als we niet veranderen. We moeten dus controle krijgen over onze CO₂-uitstoot. We zijn simpelweg dom geweest met energie. In Australië hebben we de grootste koraalriffen op aarde en ze bleken zo snel dat het solastalgisch te noemen is. En ik ga het niet oplossen met het symbioceen-idee, maar willen we het nog erger? Dus de vraag voor klimaatontkenners is: oefen je terranascia (= ‘aardescheppende’ krachten) of terraphthora (=aardevernietigende krachten) uit? Eigenlijk is het geen vraag, je kunt vrijwillig meegaan naar het symbioceen, of je zult samen met de wereld ten onder gaan.”

Wat waren de reacties op uw boek?

“Aarde-emoties is bekritiseerd door recensenten. En dat was te verwachten, want het is een boek dat alle conventies in de filosofie trotseert. Maar het is volhardend en het is vertaald naar drie talen, dus mensen zijn geïnteresseerd in het idee. Maar het belangrijkste is dat iedereen in ‘generatie symbioceen’, de generatie die in het symbioceen wil leven, haar eigen versie creëert. ‘Solastalgie’ bijvoorbeeld bestaat sinds 2011 en het begrip leidt inmiddels een eigen leven. Dat hoort erbij.”

Wat is uw doel met Aarde-emoties?

“Om mensen van negatieve emoties in het antropoceen naar positieve aarde-emoties in het symbioceen te helpen. Daarvoor hebben we miljoenen mensen nodig, allemaal met hun eigen opvoeding en hun eigen symbiografie, met hun eigen kijk op de wereld. Ik kan dit niet alleen, dus ik hoop ook de Nederlandse lezer te stimuleren om de antropocentrische kijk los te laten en in plaats daarvan symbiotisch naar de wereld te kijken. En mijn boek vertalen naar het Nederlands helpt daarbij, want de innovatieve en creatieve Nederlandse cultuur, die onderdrukt wordt door de klimaatcrisis, heeft het symbioceen nodig.”