De ‘mogelijke tekenen van buitenaards leven’ zoals gezien door mijn sterrenkundige collega’s ten spijt, is onze aarde vooralsnog de enige levende planeet. Dit kleine blauwe bolletje is alles wat we hebben, een klein eiland omgeven door een uitgestrekte oceaan.

Dat we op dit moment geconfronteerd worden met meerdere planetaire uitdagingen is geen nieuws. Klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, en vervuiling van bodem, water en ons eigen lijf. Al hebben menselijke acties mondiale consequenties, we hebben nog geen manier gevonden om ons wereldwijd op een duurzame manier te verhouden tot de natuur.

Verrassend genoeg kunnen juist kleine eilanden inspiratie bieden om die grote uitdagingen aan te gaan. Alle eilanden ter wereld vormen samen een regenboog aan mens-natuurrelaties. Het zijn duizenden miniatuurwerelden die in bepaalde opzichten op elkaar lijken maar in andere juist van elkaar verschillen. Door al die eilanden in samenhang te bekijken kunnen we zien waarom sommige eilandsamenlevingen er wel in slagen een duurzame relatie aan te gaan met het lokale ecosysteem, en anderen niet.

Voor mijn onderzoek naar mens-natuurrelaties heb ik in de afgelopen jaren verschillende eilanden bezocht en bestudeerd. Een belangrijke reden om De wereld in het klein te schrijven was om mijn fascinatie voor eilanden te delen en te laten zien wat hen zo bijzonder maakt. Alle eilanden samen beslaan slechts een fractie van het wereldwijde landoppervlak maar leveren een disproportionele bijdrage aan de verscheidenheid van het leven op aarde.

Eilanden bevinden zich echter ook in de frontlinie van de biodiversiteitscrisis: het merendeel van de uitgestorven soorten leefde op eilanden. Ook bij andere mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering en zeespiegelstijging worden eilanden vaak hard getroffen en komen gevolgen sneller tot uiting. Op eilanden liggen wereldwijde milieuveranderingen onder een vergrootglas.

Door hun afgebakende grenzen, isolatie en beperkte oppervlakte, wordt op eilanden duidelijk zichtbaar in welke mate samenlevingen verweven zijn met hun lokale ecosysteem. Maar net als in Nederland, zijn ook eilandsamenlevingen sterk afhankelijk van (voedsel)importen van elders.

Op wereldschaal gaat deze truc niet werken, er is geen planeet B waar we ons voedsel vandaan kunnen halen als het hier even tegenzit. In die zin is de eiland-aardemetafoor treffend: het benadrukt dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten. Anderzijds doet deze metafoor geen recht aan de enorme variatie aan lokale mens-natuurrelaties en aan de mate waarin verschillende plaatsen op aarde met elkaar verknoopt zijn. Ieder eiland is een uniek experiment van mens en natuur. Laten we de inzichten die zijn opgedaan in die talloze lokale experimenten wereldwijd met elkaar delen. We moeten lokaal aan de slag maar ons er tegelijkertijd van bewust zijn dat we samen één aarde delen, want als eilanden kleine werelden zijn, dan is de aarde een archipel.

Sietze Norder (1987) werkt als universitair docent bij de Universiteit Utrecht en doet onderzoek naar biodiversiteit, culturele diversiteit, en mens-natuurrelaties. Hij promoveerde aan de universiteit van Lissabon op een onderzoek over eilandbiogeografie. In 2024 verscheen bij Noordboek een heruitgave van zijn boek De wereld in het klein. Wat eilanden ons vertellen over de relatie tussen mens en natuur.

Elke maand schrijft één van onze auteurs een column over het boek dat zij recent – of minder recent – geschreven hebben. De columns geven een voorproefje op het boek of vertellen een extra verhaal dat het boek niet gehaald heeft.